Συνέντευξη του Jack Tramiel στο DATA WELT

Οι συνεντεύξεις των ανθρώπων που έγραψαν με τα ίδια τους τα χέρια την ιστορία της πληροφορικής έχουν πάντα ενδιαφέρον. Έτσι, όπου τυχόν πετυχαίνω κάποια "ζουμερή" συνέντευξη χαμένη βαθιά μέσα στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, σπεύδω να την μεταφράσω στα ελληνικά και να σας την προσφέρω. Μετά λοιπόν τις συνεντεύξεις των David Pleasance, Jay Miner και Sir Clive Sinclair σειρά έχει ο ένας και μοναδικός Jack Tramiel, "πατέρας" των Commodore PET, VIC-20 και Commodore 64 καθώς και του Atari ST. Η συνέντευξη δόθηκε στο περιοδικό DATA WELT, στις 14 Ιανουαρίου του 1986 και αυτά που κυρίως κεντρίζουν το ενδιαφέρον είναι η αναλυτική διήγηση της εξέλιξης του Jack Tramiel από φτωχό μετανάστη σε υπερ-επιτυχημένο επιχειρηματία, η αγάπη του για την οικογένειά του και η απέχθειά του προς τον (πρώην) χρηματοδότη του Irving Gould αλλά και τους… Ιάπωνες! Πάμε, λοιπόν!

Το εξώφυλλο του τεύχους του DATA WELT που φιλοξενούσε τη συνέντευξη του Jack Tramiel

Κανείς άλλος δεν είχε τόσο μεγάλη επιρροή στις επιχειρήσεις με αντικείμενο τους προσωπικούς υπολογιστές όπως είχε ο Jack Tramiel. Το 1977 παρουσίασε τον πρώτο προσωπικό υπολογιστή, τον Commodore PET 2001 (όπου το ακρωνύμιο ΡΕΤ σημαίνει (κρατηθείτε!) Personal Electronic Translator!). Το 1980, ο "Volkscomputer" VIC-20 (σ.σ. γερμανικό λογοπαίγνιο από το Volkswagen και το Computer, ήτοι "το computer του λαού") έκανε τους υπολογιστές προσιτούς στον καθένα. Και μόλις το 1982 ακολούθησε ο Commodore 64, ο - με διαφορά - πιο επιτυχημένος home computer όλων των εποχών. Ο Tramiel έμεινε πιστός στο δόγμα του: ήθελε να παράγει προϊόντα "για τις μάζες, όχι τις (ανώτερες) τάξεις" και να παρέχει στον πελάτη τις νέες τεχνολογίες σε χαμηλές τιμές. Και, όπως αποδεικνύει ο ST, αυτό συμβαίνει και στη νέα του εταιρία, την Atari. Ποιος είναι λοιπόν ο Jack Tramiel; Ποια είναι η φιλοσοφία του; Τι μπορούμε να περιμένουμε απ' αυτόν στο μέλλον; Ο αρχισυντάκτης του DATA WELT δρ. Achim Becker, επί σειρά ετών θαυμαστής του Tramiel, κατάφερε να πείσει το ίνδαλμά του να του δώσει μια αναλυτική συνέντευξη. Αυτή έλαβε χώρα στο εξοχικό του Tramiel στη λίμνη Tahoe στη Nevada, στις 14 Ιανουαρίου του 1986, ελάχιστες ημέρες μετά την ολοκλήρωση της έκθεσης CES Las Vegas (Consumer Electronics Show). Ο Tramiel απάντησε σε όλες τις ερωτήσεις με έναν ασυνήθιστα ειλικρινή τρόπο και μας έδωσε μια βαθιά ματιά στη ζωή και την φιλοσοφία του ως ένας από τους πλέον συναρπαστικούς και επιτυχημένους άνδρες των καιρών μας.

DATA WELT: Ποιος είναι ο Jack Tramiel; Ποιος διευθύνει αυτή την εταιρία, την Atari; Από πού έρχεται ο Tramiel;

Jack Tramiel: Θες να ακούσεις τα πάντα από την αρχή; Γεννήθηκα τον Σεπτέμβριο του 1928 στο Lodz, στην Πολωνία. Έπρεπε να μείνω στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του πολέμου (σ.σ. αναφέρεται στον 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο). Το 1947 μετανάστευσα στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και εντάχθηκα στον αμερικανικό στρατό, κυρίως για να μάθω την αγγλική γλώσσα και να κάνω επαγγελματική εκπαίδευση. Το ίδιο διάστημα ξεκίνησα να παρακολουθώ ένα σχολείο της ΙΒΜ που αφορούσε την τεχνολογία στο χώρο του γραφείου. Εκεί ήταν που έμαθα και να επισκευάζω γραφομηχανές. Όταν έφυγα από τον στρατό μετά από τρία χρόνια και επτά μήνες χρησιμοποίησα αυτή τη γνώση για να πιάσω δουλειά ως μηχανικός. Τον καιρό αυτό είχα ήδη αποκτήσει οικογένεια - ο γιος μου ήταν μόλις ενός έτους - αλλά τα χρήματα που κέρδιζα δεν έφταναν για να συντηρηθούμε. Έτσι, αναγκάστηκα το ίδιο διάστημα να εργάζομαι και ως οδηγός ταξί.

Μετά από 1-2 χρόνια αποφασίσαμε με τη γυναίκα μου να ξεκινήσει και αυτή να εργάζεται, έτσι ώστε να έχω το περιθώριο να ξεκινήσω μια δικιά μου δουλειά. Μαζί λοιπόν με ένα φίλο μου τον οποίο είχα γνωρίσει κατά την θητεία μου στον στρατό φτιάξαμε μια μικρή εταιρία η οποία είχε ως αντικείμενο την πώληση και το service ηλεκτρικών γραφομηχανών. Έτσι, αγοράσαμε 200 γραφομηχανές ΙΒΜ από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, τις επισκευάσαμε, και με τον τρόπο αυτό αποκτήσαμε το πρώτο μας στοκ προς πώληση. Με τα κέρδη από τις πωλήσεις αγοράσαμε μια μικρή εταιρία που βρισκόταν στο Bronx της Νέας Υόρκης, η οποία ονομαζόταν "Γραφομηχανές Singer". Και, επειδή είχαμε την τύχη να έχουμε και οι δύο προϋπηρεσία στον στρατό η τράπεζα μας έδωσε στον καθένα από 25.000 δολάρια δάνειο - αυτό ήταν το αρχικό μας κεφάλαιο.

Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα κατέστη φανερό και στους δυο μας ότι δεν θα μπορούσαμε να έχουμε σοβαρά κέρδη μόνο από την επισκευή γραφομηχανών - το εμπόριο εισαγόμενων γραφομηχανών από τις εταιρίες Olympia, Adler ή Everest έδειχνε πολύ πιο προσοδοφόρο: οι πελάτες μας δεν διαμαρτύρονταν για τις φθηνές εισαγόμενες γραφομηχανές που αγόραζαν από το μικρό μαγαζί στο Bronx.

Ήδη από μικρό παιδί με ενδιέφερε η γεωγραφία. Συνέλλεγα γραμματόσημα και εικόνες από πακέτα τσιγάρων που είχαν πάνω τους σημαίες. Αλλά δεν είχα κάποια αγαπημένη χώρα ή πόλη, ολόκληρος ο κόσμος με ενδιέφερε εξίσου. Έτσι, δεν αποτέλεσε για μένα μεγάλο βήμα το να μεταφέρω στη συνέχεια την εταιρία μου και να μετακομίσω στο Toronto (Καναδάς). Σκέφτηκα ότι σε μια χώρα μικρότερη από τις Ηνωμένες Πολιτείες οι πιθανότητές μου (να πετύχω επαγγελματικά) θα ήταν μεγαλύτερες. Επιπλέον, το Bronx ήταν γεμάτο από "εξυπνάκηδες", γεγονός το οποίο με έκανε να μη νιώθω άνετα. Ζήτησα λοιπόν από τον συνεταίρο μου ή να έρθει μαζί μου στον Καναδά ή να αγοράσει το μερίδιό μου από το μαγαζί στο Bronx. Αυτό συνέβη το 1955 και, ένα μόλις έτος αργότερα, ήρθε και αυτός στον Καναδά. Και εδώ κάναμε ακριβώς την ίδια δουλειά: επισκευάζαμε γραφομηχανές για λογαριασμό καταστημάτων τα οποία μετά τις πουλούσαν. Εντελώς τυχαία αποκτήσαμε την αντιπροσωπία μιας ιταλικής εταιρίας κατασκευής γραφομηχανών που ονομαζόταν Everest κι έτσι γνώρισα τον Άγγλο αντιπρόσωπο της εταιρίας αυτής, τον Erik Markus, ο οποίος είχε γεννηθεί στο Βερολίνο. Ήταν γαμπρός του Willi Feiler, ο οποίος παρήγαγε ταμειακές μηχανές στο Βερολίνο, αλλά αναγκάστηκε να φύγει το 1936 επειδή ήταν Εβραίος. Ταιριάξαμε κατευθείαν ο ένας με τον άλλο και έγινε το (επαγγελματικό) ίνδαλμά μου. Με έμαθε πώς να συμπεριφέρομαι ως πραγματικός επιχειρηματίας^. με βοήθησε με κάθε τρόπο. Με βοήθησε να έρθω σε επαφή με εταιρίες στην Τσεχοσλοβακία. Ήθελα να κατασκευάζω γραφομηχανές στον Καναδά πληρώνοντας τα δικαιώματα στις εταιρίες αυτές και να τις πουλάω στο δημόσιο - αλλά τον καιρό εκείνο οι Καναδοί ένιωθαν μεγάλη τιμή για την πατρίδα τους και ήθελαν να προμηθεύονται μόνο Καναδέζικα προϊόντα για τον δημόσιο τομέα. Εγώ, όντας νεαρός και αφελής ζήτησα τα δικαιώματα κατασκευής γραφομηχανών από μία Αμερικανική εταιρία, αλλά αυτοί έβαλαν τα γέλια μόλις άκουσαν την πρότασή μου. Ο Εγγλέζος φίλος μου ήταν της άποψης ότι θα ήταν πανεύκολο να αποκτήσω τα δικαιώματα κατασκευής γραφομηχανών από την εταιρία Consul (σ.σ. εταιρία κατασκευής γραφομηχανών με έδρα την Τσεχοσλοβακία). Και ότι θα με βοηθούσαν κιόλας δείχνοντάς μου με ποιον ακριβώς τρόπο θα έπρεπε να κατασκευάσω τις γραφομηχανές.

Ο άνθρωπος που δεν έκανε ποτέ πίσω!

Πήρα λοιπόν την άδεια και άρχισα την παραγωγή γραφομηχανών στον Καναδά για λογαριασμό της Καναδικής αλυσίδας καταστημάτων Sears & Robuck. Αγοράζαμε τα υλικά από την Τσεχία και τα συναρμολογούσαμε στον Καναδά και με τον τρόπο αυτό οι γραφομηχανές μας θεωρούνταν πραγματικά Καναδικά προϊόντα. Αλλά ακόμα δεν είχαμε όνομα για την εταιρία μας. Μια μέρα, βρισκόμασταν με τον Erik στο Βερολίνο μέσα σε ένα ταξί, συζητώντας διάφορα υποψήφια ονόματα για την εταιρία, και ξαφνικά αντίκρυσα ένα αυτοκίνητο που έγραφε "Commodore" επάνω του (σ.σ. μοντέλο της Opel) και, καθώς τα General και Admiral χρησιμοποιούνταν ήδη από άλλες εταιρίες, αποφασίσαμε να ονομάσουμε τις γραφομηχανές μας Commodore (σ.σ. τα Admiral, General και Commodore είναι βαθμοί στο στρατό και στο ναυτικό). Κι έτσι, το 1958 δημιουργήθηκε αυτή η εταιρία που σήμερα γνωρίζουμε όλοι πολύ καλά. Αλλά, τον καιρό εκείνο ακόμα δεν είχα αρκετά χρήματα κι έτσι μπορούσα να εμπιστευτώ μονάχα τις προσωπικές μου ικανότητες. Έτσι, πήγα στους πελάτες μου και είπα: εάν θέλετε να κατασκευάσω γραφομηχανές για λογαριασμό σας θα πρέπει να με πληρώσετε προκαταβολικά. Η πρώτη μου παραγγελία ήταν από την αλυσίδα Sears & Robuck, ύψους 170.000 δολαρίων.

Αλλά οι δουλειές πήγαιναν πολύ καλά, κι έτσι χρειαζόμουν ακόμα περισσότερα χρήματα. Συνεπώς, οι Sears & Robuck με έφεραν σε επαφή με έναν από τους επενδυτές τους. Μέσω αυτού ήρθα σε συμφωνία με μία εταιρία που δέχτηκε να με χρηματοδοτήσει, αλλά με τεράστιο επιτόκιο. Και κάπως έτσι ξεκίνησε η επιχείρησή μου. Το 1960-61 ο φίλος μου ο Erik ξεκίνησε να πουλάει τις ταμειακές μηχανές που κατασκεύαζε ο πεθερός του στο Βερολίνο. Μέχρι τότε παρήγαγε υλικά μόνο για μηχανικές ταμειακές και λογιστικές μηχανές. Αλλά επειδή ήταν μια αποχή που τα ηλεκτρονικά είχαν αρχίσει να εισχωρούν σε κάθε τομέα, ο κύριος Feiler κατέληξε στο συμπέρασμα ότι θα ήταν μάλλον καλύτερα εάν ξεκινούσε την παραγωγή ενός διαφορετικού προϊόντος. Κι έτσι αποφάσισε να αρχίσει να παράγει προσθετικές μηχανές (σ.σ. υπολογιστές για αριθμητικές πράξεις). Οπότε, για να ολοκληρώσω: Απέκτησα τα δικαιώματα γι' αυτές τις μηχανές για τον Καναδά και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1962 αγόρασα ολόκληρη την εταιρία και ξαφνικά, μια γερμανική εταιρία με 2.000 υπαλλήλους, οι περισσότεροι εκ των οποίων βρίσκονταν στο Βερολίνο, ήταν δική μου! Όλο αυτό το διάστημα εργαζόμουν κυριολεκτικά 24 ώρες το 24ωρο. Όπως καταλαβαίνετε, η οικογένειά μου δεν ήταν και τόσο χαρούμενη με την όλη κατάσταση, καθώς πολύ σπάνια βρισκόμουν στο σπίτι. Μια μέρα, ο μεγαλύτερος απ' τους γιους μου που τότε ήταν 13 χρονών μου είπε: "μπαμπά, όταν θα μεγαλώσω δεν θέλω να γίνω σαν κι εσένα, θέλω να έχω χρόνο για την οικογένειά μου". Προσπάθησα να του εξηγήσω πώς έχουν τα πράγματα: "ξέρεις, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν μια οικογένεια που μοιάζει με ένα δέντρο με γερά κλαδιά, αλλά το δικό μου δέντρο έχει κοπεί. Ως αποτέλεσμα πρέπει να φτιάξω ένα καινούριο δέντρο, κι εσύ είσαι ένα από τα κλαδιά του. Σε παρακαλώ, προσπάθησε να με καταλάβεις: πρέπει να φτιάξω τα πάντα απ' την αρχή - κι γι' αυτό έχω τόσο λίγο ελεύθερο χρόνο" (σ.σ. ο Tramiel προφανώς αναφέρεται στην απώλεια όλης της οικογένειάς του στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως του Auschwitz, τον καιρό του 2^ου Παγκοσμίου Πολέμου). Για να μπορέσει να καταλάβει τα παραπάνω άρχισα να τον παίρνω μαζί μου στις δουλειές μου, στα ταξίδια μου και στις επιχειρηματικές διαπραγματεύσεις μου κατά το διάστημα των καλοκαιρινών διακοπών του. Φυσικά ήμουν συχνά στο Βερολίνο και τον είχα μαζί μου. Ήξερα ότι πρέπει να βρίσκομαι σε καθημερινή επαφή με τα παιδιά μου, και αυτός ο τρόπος ήταν ο μόνος για να το κάνω αυτό, χωρίς να επηρεάσω τη δουλειά μου. Αυτό το διάστημα μας βοήθησε να γνωρίσουμε καλύτερα ο ένας τον άλλο και τον ρόλο του μέσα στην οικογένεια.

Μια γραφομηχανή της Commodore. Σαφείς οι ομοιότητες με τον VIC-20 (not!)

Αυτό σίγουρα αποτέλεσε ένα κομβικό σημείο στη ζωή μου. Από εκεί και πέρα η οικογένεια ήταν πολύ σημαντική για μένα. Πιστεύω στην ζωή: πρέπει να βοηθάμε ο ένας τον άλλο, πρέπει να εμπιστευόμαστε ο ένας τον άλλο και πρέπει να δημιουργήσουμε μια συνέχεια σε ό,τι κι αν κάνουμε, γιατί όλη η ζωή είναι μια συνέχεια. Το όνειρό μου είναι οι γιοί μου να συνεχίσουν στον ίδιο κλάδο με μένα και να προσπαθήσουν να γίνουν οι καλύτεροι όπως προσπάθησα και εγώ, αλλά χωρίς να θέλω να τους επιβάλλω να κάνουν ακριβώς την ίδια δουλειά με μένα. Παρόλο που προσπάθησα να τους δείξω τι ακριβώς κάνω (επαγγελματικά), να τους ενσωματώσω και να συζητήσω μαζί τους τις επιτυχίες και τις αποτυχίες. Και, τελικά, νομίζω ότι αυτή η μέθοδος πέτυχε: και οι τρεις γιοι μου εργάζονται πια στην εταιρία. Και, επί  τη ευκαιρία: και οι τρεις έχουν διαφορετική ειδίκευση ο ένας απ' τον άλλο, χωρίς αυτό να έχει συμβεί επίτηδες. Ο Sam έχει επιστημονική οικονομική εκπαίδευση από το πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης στον Καναδά και είναι τώρα πρόεδρος της εταιρίας^. ο Leonard σπούδασε φυσική στο πανεπιστήμιο Columbia και τώρα εργάζεται στην ανάπτυξη λογισμικού και ο Gary, ο νεότερος γιος μου, παρακολούθησε το κολλέγιο Manlow Park όπου κανείς εκπαιδεύεται συστηματικά για να καταλάβει ηγετικές θέσεις και τώρα ασχολείται με τα οικονομικά. Όλοι εργάζονται σε διαφορετικούς τομείς αλλά βρίσκονται δίπλα ο ένας στον άλλο.

DATA-WELT: Υπάρχει μια πολύ σημαντική ερώτηση που μας απασχολεί: γιατί έφυγες από την Commodore; Υπάρχει απλή απάντηση σε αυτή την ερώτηση;

Jack Tramiel: Εάν ρωτήσεις τους ανθρώπους οι οποίοι εργάζονταν μαζί μου, θα σου πουν ότι πρακτικά δεν άλλαξα καθόλου μέσα στα τελευταία 25 χρόνια. Ήμουν πάντα ένας απ' αυτούς. Μόνο και μόνο επειδή γίναμε μια εταιρία εκατομμυρίων δολαρίων αυτό δεν σήμαινε ότι έπρεπε να ξοδεύουμε χρήματα σαν τέτοια. Γιατί, εάν ξοδεύεις περισσότερα χρήματα, μετά πρέπει να "τσιμπήσεις" τις τιμές. Ο άνθρωπος για τον οποίον δούλευα είχε διαφορετική άποψη (σ.σ. εννοεί τον Irving Gould). Αν έβλεπε ότι η δουλειά πάει καλά, ήθελε να ξοδεύει περισσότερα χρήματα. Αυτό ήταν ένα από τα σημεία στα οποία οι απόψεις μας διέφεραν. Ένα άλλο ήταν το θέμα της χρηματοδότησης. Εγώ ήμουν της άποψης ότι έπρεπε να δίνουμε περισσότερες μετοχές καθώς αυτές κέρδιζαν αξία, κυρίως γιατί ποτέ δεν κάναμε αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου από το 1962 που εισήλθαμε στο χρηματιστήριο. Με τα 120 εκατομμύρια δολάρια που θα κερδίζαμε εάν κυκλοφορούσαμε 2 εκατομμύρια νέες μετοχές θα μπορούσαμε να είχαμε εξοφλήσει όλες τις οφειλές και τα δάνεια στις τράπεζες, ισχυροποιώντας έτσι την θέση της εταιρίας. Ο άνθρωπος για τον οποίο δούλευα ήταν της άποψης ότι κάτι τέτοιο θα αποδυνάμωνε τη δική του θέση στην εταιρία και θα μείωνε την επιρροή του - πράγμα το οποίο ήταν εντελώς λάθος. Αυτοί οι δύο ήταν οι κυριότεροι λόγοι (της αποχώρησης). Για να το συνοψίσω: οι φιλοσοφίες μας διέφεραν ριζικά. Φτάσαμε στο σημείο όπου είπα ότι θα πρέπει να παραιτηθώ εάν δεν έχω τη δυνατότητα να κάνω αυτό που θεωρώ καλύτερο για την εταιρία. Μου είπε πολύ ευγενικά ότι εάν δεν κάνω αυτό που θέλει αυτός να κάνω, τότε μπορώ να φύγω. Και έφυγα.

Irving Gould: ο άνθρωπος που έκανε τον Jack Tramiel να εγκαταλείψει την ίδια του την εταιρία!

DATA WELT: Αυτό σίγουρα πρέπει να ήταν δύσκολο, καθώς ήσασταν αυτός ο οποίος ίδρυσε την εταιρία.

Jack Tramiel: Φυσικά, αυτό ήταν πολύ-πολύ δύσκολο για μένα. Αλλά, εφόσον δεν μπορούσα να διοικώ την εταιρία με τον τρόπο που θεωρούσα ιδανικό, δεν ήταν πια η εταιρία μου…

O Jack παρουσιάζει τους υπολογιστές της σειράς TED, στην CES του 1984. Ο 364 δεν μπήκε ποτέ σε μαζική παραγωγή...

DATA WELT: Οι πιο σκληροί αντίπαλοι που είχατε ποτέ ήταν οι Ιάπωνες. Εάν τώρα έρχονταν Γιαπωνέζοι επενδυτές και αγόραζαν την Commodore με σκοπό να εισέλθουν στην αγορά των υπολογιστών με αυτό το brand name θα ξανασκεφτόσασταν την απόφασή σας; Θα γοράζατε ίσως εσείς την εταιρία;

Jack Tramiel: Όχι, εξαιτίας των Γιαπωνέζων. Γιατί οι Γιαπωνέζοι μπορούν επιτύχουν μόνο εάν δεν υπάρχουν άλλοι άνθρωποι σαν κι εμένα. Οι Ιάπωνες μπορούν να σκεφτούν μονάχα μακροπρόθεσμα, χρειάζονται σχεδιασμό σε βάθος τριετίας τουλάχιστον και τέτοια πράγματα. Δεν είναι εφευρετικοί, και συνεπώς μπορούν να επιτύχουν μονάχα εάν οι εφευρετικοί άνθρωποι εξαφανιστούν από τον κλάδο.

Ολοκληρώνοντας θα πρέπει να αναφέρω ότι μπόρεσα να μεταφράσω μόνο το κομμάτι της συνέντευξης που υπάρχει ήδη μεταφρασμένο στα αγγλικά. Η πλήρης συνέντευξη του Jack Tramiel στο DATA WELT "έπιανε" 9 ολόκληρες σελίδες από το περιοδικό, και αυτό που μόλις διαβάσατε είναι οι 3 πρώτες σελίδες! Στη συνέχεια ο Jack αναφέρεται στην εμπλοκή της Commodore με τους μικροϋπολογιστές, στον Chuck Peddle, στην MOS Technologies και, φυσικά, στην μεγάλη του (τότε) ελπίδα, τον Atari ST. Εάν υπάρχει κάποιος που γνωρίζει γερμανικά και έχει τη διάθεση και το χρόνο, ευχαρίστως να του παράσχω τις υπόλοιπες σελίδες της συνέντευξης, έτσι ώστε να μας τις μεταφράσει! (Πηγή: Commodore.ca).